Rada Ministrów rozpoczyna prace nad projektem ustawy o związku metropolitalnym w województwie pomorskim. Jeżeli proces legislacyjny zakończy się pomyślnie, to metropolia trójmiejska będzie drugą w Polsce, po metropolii górnośląsko-zagłębiowskiej.

Status prawny metropolii jest jednym z nierozwiązanych problemów w systemie polskiego samorządu terytorialnego. Obecny kształt polskiego samorządu został ustalony z dniem 1 stycznia 1999 r., kiedy utworzono powiaty oraz ustalono kształt nowych 16 województw. Nie przyjęto wówczas szczególnych regulacji dotyczących metropolii i obszarów metropolitalnych. Metropolie/obszary metropolitalne, jako szczególne obszary państwa mogą być definiowane w różnoraki sposób:

  • Definicja socjologiczna / geograficzna

Metropolia to duże miasto wyróżniające się znaczeniem gospodarczym, politycznym, administracyjnym, kulturalnym oraz społecznym, pełniące funkcję nadrzędną w stosunku do otaczających je obszarów i posiadające rozbudowaną infrastrukturę.

  • Definicja funkcjonalna

Obszar metropolitalny to zespół funkcjonalnie powiązanych jednostek samorządu terytorialnego, w tym miasta wojewódzkiego lub innego dużego miasta i jego otoczenia, charakteryzujący się intensywnymi powiązaniami społecznymi i gospodarczymi.

  • Definicja ekonomiczna / rozwojowa

Metropolia to miejski organizm o dużym potencjale ludnościowym i gospodarczym, stanowiący centrum dyfuzji innowacji, koncentracji kapitału, decyzji oraz przepływów transportowych i informacyjnych.

  • Definicja urbanistyczna

Metropolia to duże miasto wraz z jego strefą oddziaływania, w której skupiają się funkcje metropolitalne, takie jak: siedziby władz, instytucje naukowe, finansowe, media ogólnokrajowe, węzły komunikacyjne o znaczeniu krajowym i międzynarodowym.

Oznacza to, że metropolie/obszary metropolitalne są rzeczywiście istniejącymi podmiotami społeczno-gospodarczymi. Niezależnie od ujęcia, cechą wspólną metropolii jest to, że zakres ich oddziaływania jest większy, niż pojedyncza jednostka terytorialna szczebla podstawowego. Bardzo duże miasta tworzą powiązania funkcjonalne, które oddziałują na powiaty i gminy znajdujące się w ich bezpośrednim otoczeniu. Tymczasem przepisy Konstytucji wprost nakazują ustawodawcy ustalić zasadniczy podział terytorialny państwa w sposób uwzględniający takie połączenia istniejące pomiędzy obywatelami.

Ustawa z 2015 r.

Próbą uregulowania prawnego statusu metropolii była ustawa o związkach metropolitalnych z 2015 r. Co ciekawe, pierwotny projekt ustawy zakładał utworzenie jednostek samorządu terytorialnego nowego rodzaju – powiatów metropolitalnych. Ostatecznie prawodawca zdecydował się na utworzenie związków metropolitalnych, szczególnych związków komunalnych, które miały być tworzone rozporządzeniem Rady Ministrów na obszarach obejmujących największe polskie miasta i jednostki samorządu terytorialnego znajdujące się w jej otoczeniu.

Rozwiązania prawne zawarte w ustawie z 2015 r. nie weszły w praktyce w życie. Już w 2017 r. prawodawca uchylił ustawę z 2015 r. i przyjął ustawę o związku metropolitalnym w województwie śląskim. Ustawa ta, w zakresie formy prawnej związku metropolitalnego, zasadniczo powielała rozwiązania z 2015 r., jednakże ograniczyła możliwość tworzenia związków metropolitalnych tylko do województwa śląskiego. Na skutek jej wejścia w życie możliwe było sformalizowanie statusu metropolii tylko na obszarze tylko tego województwa. Na podstawie przepisów ustawy z 2017 r. utworzono Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię. Jak dotąd jedyną istniejącą w Rzeczpospolitej Polskiej.

Metropolie mogą budzić kontrowersje

Obecnie obowiązujący stan prawny jest oceniany krytycznie przez środowiska samorządowe, które wskazują na konieczność uregulowania statusu pozostałych obszarów metropolitalnych. Uregulowanie statusu metropolii pozwoliło by na polepszenie sposobu wykonywania zadań publicznych w takich obszarach jak transport publicznych oraz planowanie i zagospodarowanie przestrzennego.

Należy jednak pamiętać, że prace nad ustawą regulującą status metropolii mogą wywoływać kontrowersje w lokalnych środowiskach. Także w 2017 r., ówczesny rząd, pracował nad projektem ustawy reformującej ustrój miasta stołecznego Warszawy. Projektowana reforma zakładała rozszerzenie granic administracyjnych miasta i włączenie do nich wielu podwarszawskich gmin – de facto uczynienia miasta stołecznego metropolią. Mieszkańcy oraz samorządowcy z tych jednostek nie byli zainteresowani z proponowanych rozwiązań prawnych. W części gmin doszło nawet do referendów lokalnych, w których obywatele opowiedzieli się przeciwko włączeniu swoich gmin do Warszawy.

Projektowany kształt związku

Aktualnie organizacje samorządowe oraz administracja centralna pracują nad ustawami, które uregulują status polskich metropolii. W ramach rządowego procesu legislacyjnego został opublikowany projekt ustawy o związku metropolitalnym w województwie pomorskim. Projekt zakłada, że związek metropolitalny w województwie pomorskim będzie wykonywał zadania publiczne m.in. w zakresie:

1) polityki rozwoju;

2) kształtowania ładu przestrzennego;

3) adaptacji do zmian klimatu i ochrony środowiska;

4) metropolitalnych przewozów pasażerskich poprzez ich planowanie, organizowanie i zarządzanie;

5) rozwoju i integrowania publicznego transportu zbiorowego organizowanego przez jednostki samorządu terytorialnego oraz związki komunalne działające w całości lub w części na obszarze związku metropolitalnego;

6) planowania, rozwoju, integracji i zarządzania zrównoważoną mobilnością miejską;

7) opiniowania inwestycji celu publicznego w zakresie budowy, przebudowy, remontu, montażu lub rozbiórki obiektów i urządzeń infrastruktury transportowej, w szczególności dróg kolejowych, oraz uzgadniania lokalizacji dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych na obszarze związku;

8) promocji związku metropolitalnego i jego obszaru.

Ponadto w statucie związku będzie można postanowić o przyznaniu związkowi kompetencji w kolejnych 10 obszarach, które obejmują m.in. politykę innowacyjną, rozwój kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego obszaru związku metropolitalnego oraz realizację inwestycji celu publicznego w zakresie gospodarki komunalnej.

Projektodawcy przewidują, że on także przyjmie formę szczególnego związku komunalnego. Organizacja metropolii pomorskiej ma się jednak różnić od ustroju GZM. Autorzy projektu przewidują ciekawe rozwiązania m.in. w zakresie sposobu głosowania przedstawicieli j.s.t. w zgromadzeniu związku, które ma przyjąć formę głosów ważonych rodzajem j.s.t. i liczbą jej mieszkańców. Projekt został skierowany do opiniowania i konsultacji społecznych. Z projektem można zapoznać się tutaj.

Jakub Dorosz-Kruczyński